نقاشی سیاه قلم از جمله تکنیک های اولیه نقاشی است که به عنوان پایه و اساس هنر نقاشی از آن نام برده شده است. طرفداران این تکنیک بیشتر به آثار ترسیم شده در سبک های هایپر رئال و طراحی چهره علاقه مند می باشند.
نقاشی سیاه قلم به انگلیسی (Chiaroscuro) معنی شده است. همانطور که از نام سیاه قلم پیداست در این نقاشی از رنگ سیاه استفاده می شود و طیف رنگی این سبک سیاه و سفید است. کاربرد سیاه قلم در ایران قدمتی دیرینه دارد و شروع آن را با نگارگری در ایران به قرن هفتم هجری قدمت داده اند. واژه سیاه قلم را نخستین بار کمال الملک بکار برد. در آن زمان شاگردان او به نقاشی با زغال مل می پراختند. زغال مل ترکیبی از زغال و مل بوده و آن را به وسیله قلم مو بکار می بردند.
از جمله سبک های پر طرفدار نقاشی سیاه قلم، نقاشی سیاه قلم منظره، سیاه قلم حیوانات، سیاه قلم گل، سیاه قلم چهره و چشم و سیاه قلم هایپر رئال می باشد. در این تکنیک های سیاه قلم جهت ترسیم، برای هرکدام از آن ها، از ترفند های خاص استفاده می شود. گرچه بسیاری از این روش ها مشترک هستند ولی با توجه به آن سبک برخی روش ها تغییر می کند. مثلا در طراخی هایپر رئال برای نشان دادن قطره آب بر روی پوست باید با دقت و روش خاص آن تکنیک به نقاشی پرداخت تا به خوبی ترسیم انجام شود.
تکنیک های نقاشی سیاه قلم:
سیاه قلم از روش های مختلفی در ترسیم تشکیل شده است که هرکدام دارای ویژگی خاصی در ترسیم هستند. از جمله مهم ترین این روش ها، هاشور زنی، استفاده از پاک کن، محو کردن و سایش می باشد. درتکنیک هاشور زنی به ترسیم خطوط نازک به صورت موازی و تیره رنگ می پردازید. در روش پاک کن با بکارگیری یک پاک کن نرم و منعطف که معمولا پاک کن های اتودی، شارژی و یا خمیری بهترین نوع آن هستند با پاک کردن نقاط و قسمت هایی که بخشی از ترسیم می باشند و لزومی به سایه دار بودن آن ها نیست طراحی را انجام می دهید.
محو کردن در تکنیک سیاه قلم همانند محو کردن در تکنیک مداد رنگی می باشد اما با توجه به تک رنگ بودن در سیاه قلم این امر به راحتی صورت می گیرد. از روش سایش به منظور ایجاد بافت در سطح مورد نقاشی بکار گرفته می شود. به این صورت که زغال یا مداد را بر روی سطح ساییده و با پخش کردن رنگ، بافت را ایجاد می کنید.
لوازم مورد نیاز در نقاشی سیاه قلم:
هر تکنیک از نقاشی در کنار لوازم مشترک به لوازم خاصی نیاز دارد. در تکنیک سیاه قلم لوازمی چون، مداد، زغال یا پودر زغال، قلم موی سر تخت، تخته شاسی، مقوا های گرم بالا همچون اشتنباخ و یا فابریانو، محو کن و … استفاده می شود و از لوازم اصلی آن به حساب می رود.
مداد مورد استفاده در این تکنیک با توجه به نحوه عملکرد متفاوت است. مداد های سری HB به منظور کشیدن طرح اولیه و سایه های کم رنگ مناسب است. مداد های سری B به ویژه شماره های بالای آن برای سایه های پر رنگ بسیار مناسب است.
پاک کن ها و محو کن ها نوع و دسته بندی های متفاوتی دارند که بهتر است با توجه به نیاز در نقاشی خود از آنها استفاده کنید. پاک کن شارژی با توجه به کارکرد آن می تواند در سرعت عمل شما در نقاشی تاثیر گذار باشد. همینطور در محو کن ها در صورت استفاده از قلم های محو کن شما با کیفیت و سرعت خوبی خطوط را محو می کنید و از خستگی و صرف انرژی بیش از حد در نقاشی جلو گیری می کنید.
زغال و پودر آن جهت ترسیم مورد استفاده قرار می گیرد. مقوا های گرم بالا به منظور مقاوتی بالایی که نسبت به کاغذ دارد با توجه به استفاده از قلمو و محو کن ها و اسپری های محافظتی مورد استفاده قرار می گیرد.
اگر به ترسیم سیاه قلم حیوانات و یا سیاه قلم هایپر رئال می پردازید قلم داتینگ یا خودکار سفید از لوازم مورد نیاز شما خواهد بود. با توجه به رنگ سفیدی که این قلم ایجاد می کند جلوه طبیعی به اثر شما می دهد.
نکات مهم در نقاشی سیاه قلم:
با توجه به اینکه در این سبک از نقاشی از زغال و پودر آن استفاده می شود و پس از گذشت مدتی با دست کشیدن و گذر زمان تابلو و یا مقوایی که اثر برروی آن ترسیم شده است کیفیت و شفافیت خود را از دست می دهد. برای جلوگیری از آن باید از روش های متفاوتی استفاده نمود. ازجمله این روش ها استفاده از اسپری تثبیت کننده (اسپری فیکساتیو) است، در این روش از فاصله نزدیک به 30 سانتی متری به اثر اسپری می کنید و بایددقت کنید که اثر خیس نشود. پوشش لمینت از دیگر روش های محافظت می باشد. لمینت یک لایه پلاستیک است که پس از حرارت دیدن به سطح کاغذ یا مقوا پرس می شود و از نقاشی محافظت می کند و می توان پس از آن اثر را در قاب به همراه شیشه قرار داد.
نحوه گرفتن قلم و نوک مداد در سایه زنی نقش مهمی دارد . گاهاً پیش می آید سر مداد شما کند شده باشد هیچ لزومی به تراش کردن آن نیست و با توجه به اینکه پهن بودن نوک مداد در سایه زنی کاربرد بیشتری دارد با همان مداد کند یا سر پهن به سایه زنی بپردازید.
همانند رنگ آمیزی در تکنیک مداد رنگی در سیاه قلم هم با لایه بندی در سایه زنی می توانید به کیفیت مطلوب در رنگ و سایه ایجاد شده دست یابید. پس بهتر است سایه زنی را در چند لایه و با توجه به زغال و نوع مداد کاربدی انجام دهید.